4 Nisan 2006 Referans gazetesi yazarı Memduh Karakulluçu'nun köşe yazısı

[Gazetenin 'İnovasyon' bölümü için yazılmış olsa da, Memduh Karakullukçu'nun yazısı, reklam da içinde olmak üzere toplulumuzun her alanında yenilenmeyi, rönesansı kimin başlatacağı veya gerçekleştireceği konusuna iyi bakıyor bence...]

Önceki yazılarımda Türkiye’nin inovasyonda, yaratıcılıkta, teknolojide ilerleyebilmesi için kurumsal mimarinin ve teknoloji politika tercihlerinin önemini vurgulamaya çalıştım. Ama kurumsal tasarımları ve politika tercihlerini şekillendirecek olanlar bireyler olduğuna göre, ihtiyacımız olan bireyler hakkında daha detaylı düşünmekte fayda var.

Bireyleri yetiştirelim, onlar doğru kurum ve kavramları şekillendirsin, doğru kurum ve kavramlar dertlerimize deva olsun modeli basit ve basit olduğu için cazip. Ama sorunun karmaşık özelliklerini içermiyor. Yeni kavramlarla düşünüp, doğru değer yargılarıyla karar verecek nesiller nerede yetişecek? Yeni nesillerin eğitim kurumları basta olmak üzere kurumsal yapıların elinde şekillendiği düşünülürse, var olan stratejimiz “eski kurumların eski kavramlarla yetiştirdiği nesiller”in “yeni kurum ve kavramları tasarlaması” seklinde özetlenebilir. “Eski”den “yeni”yi yaratmasını bekliyoruz. Bu süreçte ilerlemeyi yavaşlatacak bir yapısal dairesellik olduğu aşikar. Yüzlerce yıldır aynı sistemi kullandığımız söylenebilir ama günümüzdeki fark dünyadaki değişimin ve bilgi birikim hızındaki artısın toplumsal yenilenmenin daha hızlı olmasını gerektirmesi.

Tabii hemen ekleyelim ki, bu mesele bize has değil. Her toplumu ilgilendiren bir durum.

Bu tansiyonun iyi bir örneği ABD ve İngiltere’de bir grup bilim adamı ve teknoloji düşünürünün, toplumsal sorunların sorgulanıp, çözümlenmesinde hak iddia etmelerinde ortaya çıkıyor. John Brockman’in başlattığı ve dönemimizin en iyi bilim dimağlarının çoğunu bir araya getiren bu grup geçtiğimiz yüzyılda toplumun değişiminde önderlik yapan aydın grubunun, bilimin bu kadar hızlı değiştiği bir ortamda yetersiz kaldığını iddia ediyor. Marx’ı, Aristo’yu çok iyi bilen, modernizmin sosyal yapı üzerindeki etkilerini günlerce tartışabilen, fakat yapay zekayı, kaos teorisini, moleküler biyolojiyi bilmeyen aydınların toplumun değişimine önderlik edemeyecekleri görüsündeler. 1930’larda yapılan entelektüel tanımının bilim adamlarını dışarıda bıraktığını ve o günlerden itibaren aydın tanımını tekellerine alan sözel aydınların veya “literati”nin, ısrarla sayısal aydınları, “digerati”yi, dışladıklarını iddia ediyorlar. Kamuoyunu yönlendiren medyanın ve kanaat önderlerinin de literatinin kavram setiyle sinirli olduğu görüsündeler. Her sene kendi aralarında toplumu ilgilendiren ilginç sorular üzerinde, klasik aydınların kavram ve yöntem setlerinin dışına çıkarak görüşlerini paylaşıyorlar. (www.edge.org sitesinde son derece katmanlı ve farklı görüşlerini bulmak mümkün)

Digerati kisaca “eski”nin toplum için “yeni”yi yaratma yeteneğini ve hızını sorguluyor. Özellikle bilimin bugün toplumda tartıştığımız birçok konuyla ilgili parametreleri ve problemlerin sınır şartlarını değiştirdiği düşünülürse, bu gelişmeleri öngörmeden girilen ateşli tartışmalar gerçekten eksik ve kısa vadeli görünüyor. On sene önce internetin gelişimini öngörmeden Çin’deki politik gelişmelerle ilgili yapılan analizler, veya yirmi sene önce savunma teknolojilerindeki gelişmeleri öngörmeden ABD’nin bugünkü uluslararası politikası ile ilgili yapılan değerlendirmeler şüphesiz çok eksik kalmıştır. Önümüzdeki on yıllarda beyin ve düşünce yapısını nasıl değiştirebileceğimizi öngörenlerin, malzeme bilimlerinin savunmada nasıl uygulanacağını anlayanların, enerji teknolojilerinde başarabileceklerimizi bilenlerin toplumun gideceği yönle ilgili tartışmalarda on saflarda olması gerekiyor. Bu ABD’de yaşanan bir “eski” ve “yeni” aydın tartışması. Aslında tartışılan teknolojinin hızla değiştiği ortamda topluma hangi grubun algılamalarının ve değer yargılarının yön vereceği.

Yeniden donelim Türkiye’ye. Denebilir ki, biz teknoloji üretiminin on saflarında olmadığımız için, hızlı bilgi üretiminin getirdiği değişim dalgaları bizim kıyılarımıza geç gelir. Ön saflarda yaşayan toplumların bu dalgalara karsı aldıkları önlemleri, onların digerati literati tartışmalarının sonuçlarını alır kendimize uyarlarız.

Keşke o kadar basit olsa. Böyle bir çözümün çoğumuzda yaratacağı ulusal gurur zedelenmesi boyutunu bir yana bırakıp kabullensek bile sorun çözülmüyor. Bilgi ve teknoloji birikiminin artan hızı dalgaların bize ulaşmasındaki gecikme sürecini gittikçe daraltıyor. Sorunu anlayıp, başkalarının çözümlerini uyarlamak için bile bize çok zaman kalmıyor.
Daha önemlisi başkalarının çözümlerini uyarlamak için bile yeni kavram setleriyle hızlı düşünebilen aydınlara, liderlere ihtiyaç var. “Eski” kurumsal ve kavramsal yapıları zorlayacak “yeni” gruplar oluşmadığı sürece çok mütevazı görünen başkalarının çözümlerini uyarlama yolu bile acık görünmüyor. Bilginin birikme hızı arttıkça, yeniyi anlama ve anlatma heyecanı yaşayan “yeni” aydınlara ve liderlere ihtiyacımız da o ölçüde yoğunlaşıyor. Teknoloji ve inovasyon projemiz için “yeni”yi yaratacak “yeni” grubun bir an önce ortaya çıkması gerekiyor.